Από τις αρχές του 14ου αιώνα υπήρχε στη Θεσσαλονίκη μεγάλη κοινωνική αναταραχή. Η μεσαία τάξη και τα φτωχά λαϊκότερα στρώματα των πολιτών έτρεφαν έντονη δυσαρέσκεια εναντίον των ευγενών, των πλουσίων, και γενικά εναντίον των προνομιούχων, που είχαν συγκεντρώσει στα χέρια τους τον πλούτο, είχαν μονοπωλήσει τα δημόσια αξιώματα και καταπίεζαν όλους τους άλλους. Μια πρώτη φανερή εκδήλωση της διάστασης έγινε το 1339, όταν άρχισαν οι ησυχαστικές έριδες. Τότε ο λαός τάχθηκε εναντίον των ησυχαστών, που τους υποστήριζαν η αριστοκρατία και ο κλήρος.
Την κίνηση εναντίον των ευγενών κατεύθυνε η οργάνωση των Ζηλωτών. Την οργάνωση αυτή συγκροτούσαν πολίτες της Θεσσαλονίκης που διακρίνονταν για το φιλελεύθερο πνεύμα τους, διαπνέονταν από πολύ προοδευτικές για την εποχή ιδέες και μπορούσαν να καθοδηγούν και να κινητοποιούν το λαό. Στις λαϊκές κινητοποιήσεις βοηθούσε και το γεγονός ότι οι επαγγελματίες της πόλης ήταν οργανωμένοι σε συντεχνίες, δυναμικότερη από τις οποίες φαίνεται πως ήταν η συντεχνία των ναυτών.
Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι όλα όσα γνωρίζουμε για τους Ζηλωτές, για το κίνημα τους ,και για το καθεστώς που εγκαθίδρυσαν στη Θεσσαλονίκη, τα γνωρίζουμε από κείμενα , που έγραψαν οι αντίπαλοι τους, με σκοπό να τους κατηγορήσουν. Τα κείμενα αυτά χαρακτηρίζονται από μεγάλη εμπάθεια, γι' αυτό η ανίχνευση της αλήθειας είναι έργο ιδιαίτερα δύσκολο.
Η αρχή του κινήματος των Ζηλωτών έγινε το 1342, την εποχή που στο Βυζάντιο είχε ξεσπάσει εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στο νόμιμο αυτοκράτορα Ιωάννη Ε' και στο διεκδικητή του θρόνου Ιωάννη Καντακουζηνό. Τότε ο διοικητής της Θεσσαλονίκης Θεόδωρος Συναδηνός, που εκπροσωπούσε τη μερίδα των ευγενών, ήρθε σε μυστικές συνεννοήσεις με τον Καντακουζηνό και υποσχέθηκε να του παραδώσει την πόλη. Όταν όμως οι συνεννοήσεις αυτές έγιναν γνωστές, ο λαός της Θεσσαλονίκης εξεγέρθηκε με επικεφαλής τους Ζηλωτές. Στις συγκρούσεις που ακολούθησαν ο Συναδηνός και οι οπαδοί του νικήθηκαν και αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη.
Η κυβέρνηση του νόμιμου αυτοκράτορα στην Κωνσταντινούπολη ενίσχυσε τότε με στρατό και πλοία τη Θεσσαλονίκη, για να αντιμετωπίσει τον Καντακουζηνό. Αναγνώρισε ακόμη τους Ζηλωτές και τοποθέτησε νέο διοικητή στην πόλη, τον Ιωάννη Απόκαυκο. Την πραγματική εξουσία όμως κράτησαν στα χέρια τους οι Ζηλωτές και ουσιαστικά αυτοί διοικούσαν.
Τρία χρόνια αργότερα ο Ιωάννης Απόκαυκος, δυσαρεστημένος με τους Ζηλωτές που δεν του είχαν αφήσει καμιά εξουσία, άλλαξε στρατόπεδο και οργάνωσε μια συνωμοσία με τους ευγενείς της πόλης, αφού ήρθε σε συνεννοήσεις και με τον Ιωάννη Καντακουζηνό. Τον Ιούνιο του 1345 οι συνωμότες δολοφόνησαν τον ηγέτη των Ζηλωτών Μιχαήλ Παλαιολόγο και πήραν για λίγο την κατάσταση στα χέρια τους. Γρήγορα όμως αναγκάστηκαν να κλειστούν για ασφάλεια στην οχυρωμένη Ακρόπολη.
Οι Ζηλωτές αντέδρασαν δυναμικά αμέσως μόλις συνήλθαν από τον αιφνιδιασμό. Κινητοποίησαν τον αναστατωμένο λαό και με επικεφαλής το νέο ηγέτη τους Ανδρέα Παλαιολόγο και πρωτοπόρο τη συντεχνία των ναυτών βάδισαν εναντίον των αντεπαναστατών. Χωρίς να συναντήσουν σημαντική αντίσταση μπήκαν στην Ακρόπολη και, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, εξόντωσαν πολλούς ευγενείς κι ανάμεσα τους τον ηγέτη της αντεπανάστασης Ιωάννη Απόκαυκο.
Μετά από τα γεγονότα αυτά η Θεσσαλονίκη ανεξαρτητοποιήθηκε ακόμη περισσότερο από το κέντρο της αυτοκρατορίας. Οργανώθηκε από τους Ζηλωτές και λειτούργησε σαν μια αυτόνομη πολιτική μονάδα με δημοκρατικό καθεστώς.
Πολύ λίγες πληροφορίες έχουμε για τον τρόπο λειτουργίας της «Δημοκρατίας της Θεσσαλονίκης». Θα πρέπει πάντως τα δημόσια λειτουργήματα της πόλης να ασκούνταν όλα από τους Ζηλωτές. Γνωρίζουμε ακόμη ότι οι περιουσίες των ευγενών καθώς και τα εισοδήματα από τα μεγάλα εκκλησιαστικά κτήματα είχαν δημευθεί και ότι είχαν επιβληθεί και άμεσες εισφορές. Όσα χρήματα συγκεντρώνονταν χρησιμοποιούνταν για τον εξοπλισμό και τη συντήρηση του στρατού, για την ενίσχυση της οχύρωσης της πόλης και για την ανακούφιση των φτωχότερων πολιτών.
Το 1347 έληξε α εμφύλιος πόλεμος στο Βυζάντιο με τη συμφιλίωση των δύο αντιπάλων. Στη Θεσσαλονίκη τοποθετήθηκε νέος αυτοκρατορικός διοικητής, ο Αλέξιος Μετοχίτης, άνθρωπος του Καντακουζηνού. Οι Ζηλωτές τον δέχτηκαν αλλά εξακολουθούσαν, να διοικούν αυτοί την πόλη. Ήδη όμως τους είχε φθείρει η εξουσία, ενώ τους καταλογίζονταν και πολλές αυθαιρεσίες. Άλλωστε το καθεστώς τους έμοιαζε με μια απομονωμένη νησίδα μέσα στην αυτοκρατορία και οι συνέπειες της απομόνωσης, οικονομικές κυρίως, γίνονταν ολοένα και πιο αισθητές.
Από τη δυσαρέσκεια που δημιουργήθηκε επωφελήθηκε ο διοικητής της πόλης Αλέξιος Μετοχίτης και οργάνωσε το 1349 ένα κίνημα, με το οποίο κατόρθωσε να ανατρέψει τους Ζηλωτές. Ο ηγέτης τους Ανδρέας Παλαιολόγος κατέφυγε στο Άγιο Όρος, ενώ πολλά στελέχη τους φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν. Κι αυτό ήταν το τέλος του κινήματος των Ζηλωτών και της «Δημοκρατίας της Θεσσαλονίκης».
Βιβλιοπαρουσίαση
Ένα πολύ ωραίο ιστορικό μυθιστόρημα της Ισμήνης Καπάνταη "Το άλας της Γης"μας μεταφέρει στις πολυτάραχες εκείνες μέρες της επανάστασης των Ζηλωτών.Διαβάστε το.
"Το άλας της Γης" της Ισμήνης Καπάνταη
Ο πόλεμος μεταξύ των δύο διεκδικητών της εξουσίας
(του ανήλικου Ιωάννη Παλαιολόγου και του Ιωάννη Καντακουζηνού) έχει μετατραπεί σε «ταξική»σύγκρουση μεταξύ των μεγαλογαιοκτημόνων και των λαϊκών τάξεων. Η Θεσσαλονίκη για ένα διάστημα οκτώ περίπου χρόνων κυβερνάται από τις φτωχές λαϊκές τάξεις και τους Ζηλωτές, η αφήγηση όμως αρχίζει μετά την ήττα των Ζηλωτών και την επικράτηση του Καντακουζηνού. Χρόνος: ό δέκατος τέταρτος αιώνας. Τόπος: η Θεσσαλονίκη. Θέμα του μυθιστορήματος ωστόσο είναι ο εμφύλιος σπαραγμός και οι επιπτώσεις του στη ζωή των αφανών «ηρώων», εν προκειμένω του Μάρκου και του Μιχαήλ, της Ευγενίας και της «τρελής», του Νικηφόρου και της Μελανίας, αλλά και όλων εκείνων που, και τότε και αργότερα, παγιδευμένοι στους ιστορικούς τους ρόλους, δρουν, υφίστανται τις συνέπειες και, κατά κανόνα, η Ιστορία ύστερα τους «ξεχνά».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου