"Εάλω η Πόλις" 29 Μαΐου 1453

Ο Παλαιολόγος στην ύστατη αναμέτρηση

29 Μαϊου: Η «αποφράς ημέρα» που η Κωνσταντινούπολη, η «βασσιλίς των πόλεων» κυριεύθηκε από τους Οθωμανούς Τούρκους.

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία μόνο κατ' όνομα υπήρχε τις παραμονές της Άλωσης.

Ήταν περιορισμένη, κυρίως, στην περιοχή γύρω από την Κωνσταντινούπολη και σε κάποιες σκόρπιες περιοχές, όπως το Δεσποτάτο του Μυστρά. Οι θρησκευτικές έριδες, οι εμφύλιες διαμάχες, οι σταυροφορίες, η επικράτηση του φεουδαρχισμού και η εμφάνιση πολλών και επικίνδυνων εχθρών στα σύνορά της είχαν καταστήσει την πάλαι ποτέ Αυτοκρατορία ένα «φάντασμα» του ένδοξου παρελθόντος της.

Το Βυζάντιο σε εκείνη την κρίσιμη στιγμή της ιστορίας του με την οθωμανική λαίλαπα προ των πυλών του, δεν μπορούσε να ελπίζει παρά μόνο στη βοήθεια της καθολικής Ευρώπης, η οποία όμως ήταν μισητή στους κατοίκους της Κωνσταντινούλης. Η ύπαρξη «Ενωτικών» και «Ανθενωτικών» δίχαζε τους Βυζαντινούς. Ωστόσο, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έκανε μια απέλπιδα προσπάθεια, στέλνοντας πρεσβεία στον πάπα Νικόλαο Ε' για να ζητήσει βοήθεια. Ο Πάπας έβαλε και πάλι ως όρο την Ένωση των Εκκλησιών, αλλά αποδέχθηκε το αίτημα του αυτοκράτορα να στείλει στην Κωνσταντινούπολη ιερείς, προκειμένου να πείσουν τον λαό για την αναγκαιότητα της Ένωσης.

Οι απεσταλμένοι του Πάπα, καρδινάλιος Ισίδωρος και ο αρχιεπίσκοπος Μυτιλήνης Λεονάρδος, λειτούργησαν στην Αγία Σοφία, προκαλώντας την αντίδραση του κόσμου, που ξεχύθηκε στους δρόμους και γέμισε τις εκκλησίες, όπου λειτουργούσαν οι ανθενωτικοί με επικεφαλής τον μετέπειτα πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο. Το σύνθημα που κυριαρχούσε ήταν «Την γαρ Λατίνων ούτε βοήθειαν ούτε την ένωσιν χρήζομεν. Απέστω αφ' ημών η των αζύμων λατρεία».

Το μίσος για τους Λατίνους δεν απέρρεε μόνο από δογματικούς λόγους. Η λαϊκή ψυχή δεν είχε ξεχάσει τη βαρβαρότητα που επέδειξαν οι Σταυροφόροι στην Πρώτη Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204, ενώ αντιδρούσε στην οικονομική διείσδυση της Βενετίας και της Γένουας, που είχε φέρει στα πρόθυρα εξαθλίωσης τους κατοίκους της Αυτοκρατορίας, αλλά και στην καταπίεση των ορθοδόξων στις περιοχές, όπου κυριαρχούσαν οι καθολικοί.

Αντίθετα, οι Οθωμανοί φαίνεται ότι συμπεριφέρονταν καλύτερα προς τους χριστιανούς. Πολλοί χριστιανοί είχαν υψηλές θέσεις στην οθωμανική διοίκηση, ακόμη και στο στράτευμα, ενώ κυριαρχούσαν στο εμπόριο. Οι χωρικοί πλήρωναν λιγότερους φόρους και ζούσαν με ασφάλεια. Έτσι, στην Κωνσταντινούπολη είχε σχηματισθεί μία μερίδα που διέκειτο ευνοϊκά προς τους Οθωμανούς. Την παράταξη αυτή εξέφραζε ο Λουκάς Νοταράς με τη φράση «Κρειττότερον εστίν ειδέναι εν μέση τη πόλει φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν λατινικήν».

Από τις αρχές του 1453 ο Μωάμεθ προετοιμαζόταν για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Με έδρα την Ανδριανούπολη συγκρότησε στρατό 150.000 ανδρών και ναυτικό 400 πλοίων. Ξεχώριζε το πυροβολικό του, που ήταν ό,τι πιο σύγχρονο για εκείνη την εποχή και ιδιαίτερα το τεράστιο πολιορκητικό κανόνι, που είχαν φτιάξει Σάξωνες τεχνίτες. Στις 7 Απριλίου, ο σουλτάνος έστησε τη σκηνή του μπροστά από την Πύλη του Αγίου Ρωμανού και κήρυξε επίσημα την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης.

Ο αγώνας ήταν άνισος για τους Βυζαντινούς, που είχαν να αντιπαρατάξουν μόλις 7.000 άνδρες, οι 2000 από τους οποίους μισθοφόροι, κυρίως Ενετοί και Γενουάτες, ενώ στην Πόλη είχαν απομείνει περίπου 50.000 κάτοικοι με προβλήματα επισιτισμού. Η Βασιλεύουσα περιβαλλόταν από ξηράς με διπλό τείχος και τάφρο. Το τείχος αυτό, που επί 1000 χρόνια είχε βοηθήσει την Κωνσταντινούπολη να αποκρούσει νικηφόρα όλες τις επιθέσεις των εχθρών της, τώρα ήταν έρμαιο του πυροβολικού του σουλτάνου, που από τις 12 Απριλίου άρχισε καθημερινούς κανονιοβολισμούς.

Οι Τούρκοι προσπάθησαν πολλές φορές να σπάσουν την αλυσίδα που έφραζε τον Κεράτιο κόλπο και προστάτευε την ανατολική πλευρά της Κωνσταντινούπολης. Στις 20 Απριλίου ένας στολίσκος με εφόδια υπό τον πλοίαρχο Φλαντανελλά κατορθώνει να διασπάσει τον τουρκικό κλοιό μετά από φοβερή ναυμαχία και να εισέλθει στον Κεράτιο, αναπτερώνοντας τις ελπίδες των πολιορκούμενων.

Ο Μωάμεθ κατάλαβε αμέσως ότι μόνο το πυροβολικό του δεν έφθανε για την εκπόρθηση της Πόλης, εφόσον παρέμεινε απρόσβλητος ο Κεράτιος. Με τη βοήθεια ενός ιταλού μηχανικού κατασκεύασε δίολκο και τη νύχτα της 21ης προς την 22α Απριλίου, 70 περίπου πλοία σύρθηκαν από τον Βόσπορο προς τον Κεράτιο.

Η κατάσταση για τους πολιορκούμενους έγινε πλέον απελπιστική, καθώς έπρεπε να αποσπάσουν δυνάμεις από τα τείχη για να προστατεύσουν την Πόλη από την πλευρά του Κεράτιου, όπου δεν υπήρχαν τείχη.

Η τελική έφοδος των Οθωμανών έγινε το πρωί της 29ης Μαΐου 1453. Κατά χιλιάδες οι στρατιώτες του Μωάμεθ εφόρμησαν στη σχεδόν ανυπεράσπιστη πόλη και την κατέλαβαν μέσα σε λίγες ώρες. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, που νωρίτερα απέκρουσε με υπερηφάνεια τις προτάσεις συνθηκολόγησης του Μωάμεθ, έπεσε ηρωικά μαχόμενος.

Αφού έσφαξαν τους υπερασπιστές της Πόλης, οι Οθωμανοί Τούρκοι προέβησαν σε εκτεταμένες λεηλασίες και εξανδραποδισμούς.

Το βράδυ, ο Μωάμεθ ο Πορθητής εισήλθε πανηγυρικά στην Αγία Σοφία και προσευχήθηκε στον Αλλάχ «αναβάς επί της Αγίας Τραπέζης», όπως αναφέρουν οι χρονικογράφοι της εποχής.

Οι μεγάλοι αντίπαλοι

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΙΑ' ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ: Ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1448-1453), γιος του Μανουήλ Β' Παλαιολόγου και της Σέρβας πριγκίπισσας Ελένης Δραγάτση. Σε νεαρή ηλικία ο πατέρας του του ανέθεσε τη διοίκηση βυζαντινών κτήσεων στον Εύξεινο Πόντο. Στη συνέχεια, αν και ο αδερφός του, Ιωάννης Η', τον όρισε δεσπότη του Μυστρά, ασχολήθηκε μαζί με τους υπόλοιπους αδερφούς του με την ανά­κτηση εδαφών στην Πελοπόννησο. Το 1437 αντικατέστησε τον αδερφό του Ιωάννη, ο οποίος τότε συμμετείχε στη Σύνοδο της Φεράρας. Το 1443 έγινε δεσπότης του Μυστρά και επιδόθηκε στην αναδιοργάνωση του Δε­σποτάτου. Στη συνέχεια επέκτεινε την κυριαρχία του μέχρι την Πίνδο. Το 1446 αναγκάστηκε να υποταχτεί στους Τούρκους.Όταν ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έγινε αυτοκράτορας, το 1448, το Βυζάντιο είχε συρρι­κνωθεί επικίνδυνα. Το 1451 έγινε πλέον φανερό ότι οι Τούρκοι σκόπευαν να επιτεθούν στην Κωνσταντινού­πολη. Στην τελική έφοδο, στις 29 Μαΐου του 1453, η Βασιλεύουσα έπεσε στα χέρια των Τούρκων και ο Κων­σταντίνος ΙΑ' σκοτώθηκε.

ΜΩΑΜΕΘ Β': Οθωμανός σουλτάνος. Ο Μωάμεθ Β' ο Πορθητής βασίλεψε το 1444-1446 και το 1451-1481. Γεννήθηκε στις 29 Μαρτίου του 1432 στην Αδριανούπολη, πρωτεύουσα τότε του οθωμανικού κράτους. Ήταν τρίτος γιος του σουλτάνου Μουράτ Β' και μιας χριστιανής σκλάβας. Τον Αύγουστο του 1444, και αφού ο Μουράτ είχε κλείσει τα ανοιχτά μέτωπα στην Ευρώπη και των Τουρκομάνων εμίρηδων στη Μικρά Ασία, αποφάσισε να παραιτηθεί υπέρ του Μωάμεθ και να αποσυρθεί στη Μαγνησία της Ιωνίας. Λίγο όμως μετά την άνοδό του στο θρόνο, ο νεαρός Μωάμεθ βρέθηκε αντιμέτωπος με έναν ισχυρό αντιτουρκικό συ­νασπισμό. Παράλληλα, είχε ξεσπάσει σύγκρουση μεταξύ των φιλοπόλεμων βεζίρηδων και των ειρηνόφι­λων. Τελικά ο Μουράτ επανήλθε στην εξουσία και αφού κατάφερε να περάσει με το στρατό του τα Στενά ηγήθηκε της αντεπίθεσης κατά των σταυροφόρων και τους νίκησε στη μάχη της Βάρνας. Μετά την επι­στροφή του πατέρα του ο Μωάμεθ παρέμεινε στην αφάνεια. Το 1451 επανήλθε στο θρόνο. Από τη στιγμή που επέστρεψε έθεσε ως στόχο την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης. Τελικά τον Απρίλιο του 1453 έφτασε μπροστά στην Πόλη επικεφαλής πανίσχυρου στρατού. Μετά την Αλωση της Κωνσταντινούπολης και τις καταστροφές που ακολούθησαν αποφάσισε να μεταφέρει στο Βόσπορο την πρωτεύουσά του. Άρχισε την ανοικοδόμηση και την ενίσχυσή της με πληθυσμούς που μετέφερε από άλλες περιοχές. Τα επόμενα χρόνια κατέλυσε το Δουκάτο των Αθηνών, το Δεσποτάτο του Μυστρά, την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας και όλες τις λατινικές ηγεμονίες του Αιγαίου. Επί των ημερών του διεξήχθη ο Α' Βενετότουρκικός Πόλεμος που έληξε με νίκη των Οθωμανών, οι οποίοι απέσπασαν από τη Βενετία την Εύβοια και μερικά νησιά του Αιγαίου. Κατέλαβε τη Σερβία και εισέβαλε στη Βλαχία για να εξουδετερώσει τον ηγεμόνα Βλαντ Τέπε, που ήταν γνωστός κυρίως ως Βλαντ ο  Δράκουλας. Οι επανειλημμένες εκστρα­τείες του όμως απέτυχαν. Το 1478 κατέλαβε την Αλβανία.Αποκορύφωμα της δράσης του ήταν η επίθεση στην Ιταλία και η κατάληψη του Οτράντο το 1480. Πέθανε το 1481.

Ένα αφιέρωμα της Ε3στην ιστορία του Βυζαντίου

Χάρτες και εικόνες από την Άλωση της Πόλης

Η Πόλη

Η παράταξη των αντιπάλων

Τα τείχη

Η αλυσίδα στον Κεράτιο 

Κόλπο

Ο Μωάμεθ περνά τα καράβια στον Κεράτιο Κόλπο

Η παράταξη των Τούρκων

Η μεγάλη μπομπάρδα του Ουρβανού

Η τελική επίθεση

Η θέση άμυνας του Κ.Παλαιολόγου

Ο Ιωάννης Ιουστινιάνης

Μάχες στα τείχη

Εάλω η Πόλις


Θρήνος για την Πόλη 

Πήραν την Πόλη,  πήραν την! πήραν τη Σαλονίκη!

πήραν και την Αγια-Σοφιά, το μέγα μοναστήρι,

που είχε τριακόσια σήμαντρα, κι εξήντα δυο καμπάνες

κάθε καμπάνα και παπάς, κάθε παπάς και διάκος.

Σιμά να 'βγουν τα άγια,  κι ο βασιλιάς του κόσμου,

φωνή τους ήρθ' εξ ουρανού, αγγέλων απ' το στόμα

«Αφήτ' αυτήν την  ψαλμουδιά,  να χαμηλώσουν τ' άγια,

χαι στείλτε λόγο στη Φραγκιά, να έρθουν να τα πιάσουν,

να πάρουν το χρυσό σταυρό, και τ' άγιο ευαγγέλιο,

και την αγία τράπεζα, να μην την αμολύνουν».

Σαν τ' άκουσεν η Δέσποινα, δακρύζουν οι εικόνες

«Σώπα, κυρία Δέσποινα, μην κλαίης, μη δακρύζης

πάλε με χρόνους με καιρούς, πάλε δικά σου είναι».

                     Θρήνος της Κωνσταντινουπόλεως


Γιατί πουλί μου δεν κελαηδάς 

Γιατί πουλί μου δεν κελαηδάς

Πως κελαηδούσες πρώτα

Πως μπορώ μπορώ να κελαηδώ

Με κόψαν τα φτερούδια μου

Με πήραν τη λαλιά μου

Πήρανε την πόλη μας

Και την Αγιά Σοφιά μας

Κλαίει πικρά η Παναγιά

                                      

Θρήνος για την Πόλη 

Ο Μαρμαρωμένος Βασιλιάς

Ο Μαρμαρωμένος Βασιλιάς από 

το Μουσικό Σχολείο Βόλου

Έστειλα δυο πουλιά στην Κόκκινη Μηλιά

που λένε τα γραμμένα,

τo 'να σκοτώθηκε, τ' άλλο λαβώθηκε 

δε γύρισε κανένα.

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή, ούτε λαλιά.

τον τραγουδάει όμως στα παιδιά,

σαν παραμύθι η γιαγιά.

Έστειλα δυο πουλιά στην Κόκκινη Μηλιά

που λένε τα γραμμένα,

το 'να σκοτώθηκε, τ' άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα.

Έστειλα δυο πουλιά στην Κόκκινη Μηλιά,

δυο πετροχελιδόνια,

μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

και δακρυσμένα χρόνια.

Για τον μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή, ούτε λαλιά.

τον τραγουδάει όμως στα παιδιά,

σαν παραμύθι η γιαγιά.